برنامه هایی برای تغییر دیدگاه سنتی نسبت به جغرافیا - پایگاه اینترنتی مأوا

دکتر محسن آقایاری هیر در گفت وگو با خبرنگاران، با بیان این که در شرایط فعلی، خیلی کم از فارغ التحصیلان جغرافیا در مناصب مختلف استفاده می شود، گفت: متاسفانه در بحث های استخدامی به دانش آموختگان رشته جغرافیا کم توجهی می شود و این موضوع، علل مختلفی می تواند داشته باشد که یکی از آن ها عدم شناخت مناسب از قابلیت ها و مهارت هایی است که فارغ التحصیلان جغرافیا دارند.

وی اضافه کرد: متاسفانه دیدگاه سنتی و نادرستی نسبت به جغرافیا و قابلیت های آن وجود داشته که هنوز هم در سطح جامعه و حتی قسمتی از بدنه اجرایی کشور همین دیدگاه سنتی را نسبت به جغرافیا دارند. بعضی تصور می کنند که علم جغرافیا حفظ اسامی کوه ها، جنگل ها، شهرها و مکان های جغرافیایی است در حالی که این قسمت جزئی و سنتی علم جغرافیا بوده که الان این قسمت را به خوبی نرم افزارها و سیستم های کامپیوتری بر عهده گرفته اند.

آقایاری هیر با اشاره به این که علم جغرافیا بیشتر به سراغ شناخت و تحلیل روندهای فضایی، برنامه ریزی فضایی، ارائه طرح های مدیریت فضا، سیاست گذاری، آینده پژوهی و آینده نگاری فضاهای زیست و فعالیت رفته، گفت: این ها جنبه های جدیدی است که متاسفانه هنوز در بدنه علمی و اجرایی کشور خیلی جا نیفتاده است و این شناخت جدید نسبت به جغرافیا چندان به بدنه اداری و مدیریتی کشور رسوخ نکرده است.

این استادیار جغرافیا درباره بنیان گذاری جغرافیای کاربردی در ایران گفت: دکتر حسین شکویی از اساتید بزرگوار ما بودند که بیش از سه دهه پیش تلاش هایی را شروع کردند تا جغرافیای کاربردی را در ایران بنیان گذارند. از آن به بعد تحولات عدیده ای در رشته جغرافیا شکل گرفته و تخصص های مختلفی در این رشته ایجاد شده است. پس از آن، جغرافیا کاربردهای متعددی پیدا کرد و در جنبه های مختلف گسترش یافت. علم جغرافیا توانمندی ها وقابلیت های مختلفی را به فارغ التحصیلان جغرافیا داد تا در مناصب مختلف نقش موثری ایفا کنند.

مدیر گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز با بیان این که پایه مطالعات و برنامه ریزی های جغرافیا، محیط طبیعی است، گفت: کشور ما یکی از کشورهایی است که مسائل زیادی در محیط طبیعی خود دارد و یکی از علل اصلی به وجود آمدن مسائل این است که جغرافیا را درست درک نکردیم و جایگاه مناسبی برای جغرافیا در نظام برنامه ریزی و مدیریتی خود قائل نشدیم. همین امر سبب شده که ما در روبروه با محیط، درست رفتار و برنامه ریزی نکنیم و در سیاست گذاری ها، آمایشی رفتار نکنیم. همه این کم کاری ها، منجر به ایجاد بعضی مسائل در نواحی­ ای از کشور شده که بعضی از آن ها حالت بحرانی پیدا کرده اند.

برنامه هایی برای تغییر دیدگاه سنتی نسبت به جغرافیا

وی در ادامه این گفت و گو، با بیان این که می توان طی سه برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت دیدگاه سنتی به جغرافیا را تغییر داد، گفت: مثلا در کوتاه مدت، می توان نمایشگاه هایی برای ارائه دستاوردهای دانش آموختگان جغرافیا برپا کرد، البته در حال حاضر هم چنین نمایشگاه هایی وجود دارد، ولی متاسفانه خیلی کم است و با توجه به بودجه دانشگاه ها خیلی امکان حمایت از آن ها وجود ندارد.

عضو هیات علمی دانشگاه تبریز ادامه داد: در میان مدت هم می توان در آیین نامه های استخدامی تغییراتی ایجاد کرد و ردیف ­های شغلی مرتبط با جغرافیا را به فارغ ­التحصیلان این رشته بازگرداند. علاوه بر آن می توان توانایی رشته ها برای کسب مناصب اداری را با عنایت به مهارت­ های جدیدی که دانش آموختگان فرا می گیرند، مورد ارزیابی مجدد قرار داد. افرادی که در رشته جغرافیا درس می خوانند و تدریس می کنند، می توانند تلاش های خود را افزایش دهند و قابلیت ها و توانایی های خود را در برنامه ریزی، سیاست گذاری و در قالب طرح های پژوهشی ارائه دهند و روابطی را با بدنه اجرایی کشور برقرار کنند تا بتوانند در بلندمدت و به صورت تدریجی تغییراتی ایجاد کنند. پیشبرد هر سه این برنامه ها، با هم می تواند موثر باشد. برای دوره های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت می توان برنامه های متعددی را طراحی کرد که نیازمند هم اندیشی و هم فکری علمی در سطح انجمن جغرافیا و انجمن­ های علوم جغرافیایی در سطح کشور است.

آقایاری هیر در پاسخ به سوالی درباره وجود جلسات هم اندیشی میان جغرافیدانان، گفت: الان جلساتی تشکیل می شود. مثلا انجمن جغرافیا و برنامه ریزی شهری و یا جغرافیا و برنامه ریزی روستایی و ... فعالیت هایی را انجام داده ­اند. درست است که این انجمن ها توانستند ارتباطاتی را با بدنه اداری کشور ایجاد کنند و در این حوزه هم دانشگاه هایی همچون تهران، خوارزمی، تربیت مدرس و دانشگاه شهیدبهشتی پیروزیت هایی را در سطح تهران به دست آورده­ اند، اما ارتباط موثر دانشگاه و بدنه اجرایی کشور، نیازمند عزم عمومی و در همه جای کشور است. هنوز این ارتباطات به مرحله ای نرسیده که بتواند جایگاه جغرافیا را در آگهی های استخدامی یا جذب کارشناسان تقویت کند.

این استاد دانشگاه با اشاره به این که هر پنج سال یکبار در سرفصل های درسی بازنگری رخ می دهد و این جزو سیاست های خوبی است که در وزارت علوم اتخاذ شده، گفت: به نظر من، این بازنگری ها توانسته تغییرات زیادی را در برنامه درسی به وجود بیاورد و آن ها را از حالت سنتی خارج کند و باعث شود درس های تخصصی و خوبی ارائه شوند، اما شاید بعضی جاها بتوان تغییرات دیگری نیز ایجاد کرد و برنامه­ ریزی درسی را در قالب یک فرایند نظام ­مندتر دنبال کرد.

وی اضافه کرد: نبود ارتباط بین دانشگاه و بدنه اجرایی یا همان صنعت، سبب شده که مساله شناسی درستی در ارتباط با نیاز صنعت به دانشگاه و نحوه پاسخگویی به این نیاز در دانشگاه انجام نشود. اگر مساله شناسی به درستی رخ دهد شاید نیازها و خواست های بدنه اجرایی از جغرافیا به درستی شناخته شود. در برنامه ریزی درسی، سرفصل ها فقط بر اساس نظر افرادی که در آن جلسات شرکت می کنند، تعیین می شود و نه بر اساس نیازسنجی واقعی از جامعه. به نظر من باید این موضوع مساله یابی شود و نیازهای جامعه که جغرافیا می تواند به آن ها پاسخ دهد، شناسایی شوند و دروس مرتبط با این نیازها در سرفصل های درسی گنجانده شوند.

ردیف های شغلی اختصاص یافته به فارغ التحصیلان جغرافیا کم است

آقایاری هیر با ابراز تاسف از کم بودن ردیف های شغلی اختصاص یافته به فارغ التحصیلان جغرافیا گفت: این ردیف های شغلی اختصاص یافته به جغرافیا به هیچ وجه تناسبی با تعداد فارغ التحصیلان این رشته و قابلیت ها و توانمندی هایشان نداند. فارغ التحصیلان جغرافیا در انواع زمین های مدیریت و برنامه­ ریزی فضایی، در پهنه های سرزمینی و جغرافیایی قابلیت های زیادی دارند و می توانند شناخت و تحلیل های مناسبی از وضعیت موجود و راه چاره برای حل مسائل یا توسعه آینده ارائه دهند، ولی متاسفانه به دلیل محدودیت های شغلی بعضی از مشاغلی که می شد توسط فارغ التحصیلان جغرافیا انجام شود، به رشته های دیگر محول می شود که چون آن ها آموزش های لازم را ندیده اند، در انجام آن کارها با مشکل روبرو می شوند.

این استادیار جغرافیا گفت: خوشبختانه در سال های اخیر شرایط پروژه ها بهتر شده و یکی از رشته هایی که بیشترین اعتبارات پژوهشی را از طریق طرح های دانشگاهی جذب دانشگاه تبریز کرده، جغرافیا بوده است. جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، سنجش از دور و GIS و همچنین رشته های آب وهواشناسی و ژئورمورفولوژی رشته هایی هستند که توانسته­ اند اعتباراتی را از طریق طرح های پژوهشی ای که انجام دادند، جذب دانشگاه کنند که در بعضی سال­ ها سهم قابل توجهی از مجموع قراردادهای برون ­دانشگاهی کل دانشگاه تبریز را به خود اختصاص می ­دهد. این امر، حاصل تلاش هایی است که در سال های پیش توسط همکاران عضو هیات علمی دانشگاه شروع شده و به تدریج در جهت ارتباط با بدنه اجرایی استان آذربایجان شرقی پیش رفته است.

آقایاری هیر شرح داد: امیدواریم این ارتباطات ایجاد شده، با تلاش های بیشتر ادامه پیدا کند. دامنه ارتباطی ما حداکثر به سطح استان می رسد و ما در سطح ملی متاسفانه هنوز نمی توانیم ارتباطات علمی و اجرایی را برقرار کنیم که منجر به دریافت اعتبارات پژوهشی بیشتر به نفع دانشگاه شود. با این حال دانشگاه نیز بایستی تغییراتی در نظام پرداخت­ های مالی خود متناسب با تلاش ­های صورت گرفته در جذب اعتبارات انجام دهد تا پروژه ­های جذب شده به دانشگاه به خوبی انجام گیرند و اعتبار علمی و اجرایی دانشگاه روزبه ­روز افزایش یابد.

وی در پایان با بیان این که توصیه ای برای دانش آموختگان و دانشجویان جغرافیا دارم، گفت: دانش آموختگان جغرافیا که هنوز پیروز به یافتن شغل نشده اند، تنها راه را در استخدام دولتی نبینند. تلاش ها و فعالیت های خود را در بخش های مختلف در ثبت شرکت های پژوهشی، مطالعاتی و مشاوره ای و فعالیت های دیگر مخصوصا در بحث های کارآفرینی مد نظر داشته باشند و تلاش های خود را افزایش دهند، مهارت ها و قابلیت های خود را بالا ببرند و به نظر من شاید این تنها راهی است که بتوانند در مقطعی که نمی توانند شغلی داشته باشند، مفید باشد. این افزایش مهارت ها قطعاً در آینده می ­تواند افق های روشنی را پیش رویشان قرار دهد.