گنبد سلطانیه، گنبدی تا آسمان - پایگاه اینترنتی مأوا

گنبد سلطانیه بین سال های 702 یا 703 تا 712 هجری قمری ساخته شده است. این بنا به دستور الجایتو، یا همان سلطان محمد خدابنده، ساخته شد و خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی بر ساخت آن نظارت داشت.

این سازه در حدود 300 کیلومتری تهران و در شهر سلطانیه، در نزدیکی زنجان، واقع شده و از دور در میان دشتی سرسبز چونان نگینی آبی می درخشد. زمانی که ساخت این بنا شروع شد، الجایتو هنوز مسلمان نشده بود. اما سال های آخر ساخت گنبد سلطانیه او پس از مشرف شدن به زیارت حضرت علی (ع) و فرزندش امام حسین (ع) مذهب شیعه را پذیرفت و قصد کرد تا قبر حضرت علی (ع) را از نجف به سلطانیه بیاورد. پس گنبد سلطانیه را به امام اول شیعیان اختصاص داد.

اما دیری نپایید که عالمان شیعه آن دوران او را با مخالفت های خود از انجام این کار منصرف کردند و این شد که ساخت گنبد سلطانیه دوباره به ایده اولیه خود، یعنی آرامگاه الجایتو، بازگشت.

سلطانیه مرکز مغولان در زمان الجایتو بود. پیش از آن شهری به این نام وجود نداشت و بر اساس آنچه که در نوشته های آشوری دیده می گردد، اقوام ساکاراتی حدود سده هشتم قبل از میلاد در دشت سلطانیه ساکن شدند. این منطقه در زمان فرمانروایی مادها اریباد خوانده می شد و در زمان پارت ها یا همان اشکانیان به ارساس معروفیت پیدا کرد. حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب می نویسد که پیش از سلطنت سلطان محمد خدابنده، این شهر را شریزا یا شهریاز می خواندند.

گفته می گردد مغولان آن هنگام تبریز را مرکز نموده بودند، و چون برای گذراندن وقت و انجام امور شکار به سلطانیه می آمدند به دستور ارغون خان، آقاخان، فرزند هولاکوخان، چهارمین سلطان مغول، عملیات ساخت شهر سلطانیه در سال 1270 میلادی در مکان فعلی شروع می گردد.

هرچند این شهر پس از مرگ الجایتو از رونق افتاد و دیگر مرکز ایلخانان نماند، گنبد سلطانیه به دلیل شگفتی های معماری همچنان نام این شهر را زنده نگه داشته است.

گنبد بزرگ سلطانیه به صورت یک هشت ضلعی بنا شده. گنبدی به شکل نیم کره، به ارتفاع 54 و قطر 25 متر، روی این هشت ضلعی قرار گرفته است. استفاده از کاشی های آبی رنگ در تزیین این گنبد باعث شده شبیه به نگینی فیروزه ای به نظر برسد.

هر کدام از اضلاع این هشت ضلعی را مناره ای به اتمام می رساند. در وصف این مناره ها بسیار گفته شده است. بعضی معتقدند این مناره ها برای پخش اذان در تمام سمت های گنبد است و بعضی دیگر می گویند این مناره ها فدایی هستند و به محض وقوع زلزله فرو می ریزند تا اصل بنا آسیب نبیند.

بستر این بنا از طبقات فشرده شن و ماسه به عمق تقریبی 8 تا 10 متر تشکیل شده و از مقاومت بسیار خوبی برخوردار است. گفته می گردد طی این سال ها (حدود 700 سال) این بنای 1600 تنی تنها حدود 8 سانتی متر نشست داشته است.

یکی از شاخص ترین بخش های آرامگاه، طبقه فوقانی و جدا از دهلیزهای داخلی گنبد سلطانیه است. این بخش شامل بالکن هایی هشت گانه است که از ایوان ها رو به بیرون شکل گرفته اند و تزئینات زیبایی از کاشی کاری، مقرنس، تسمه کشی، گچ کاری و تلفیق هایی از آجر و کاشی به همراه کتیبه های متعدد دارند. چشم اندازهای این بالکن ها بی نظیر است.

نورگیر های خارق العاده گنبد سلطانیه هر بیننده ای را مبهوت می نماید. بعضی نورگیرهای این بنا را به ساعت آفتابی برای انجام امور مذهبی تشبیه نموده اند. گفته می گردد اگر نور از سوراخ گنبد اصلی بتابد، زمان اذان ظهر است. نوری که از پنجره های بزرگ می تابد ساعت را نشان می دهد و نور پنجره های کوچک حدود دقیقه را به نمایش می گذارد. بر همین اساس گفته می گردد هشت ضلعی بودن بنا هم به همین دلیل است. طبق یک روایت، گنبد سلطانیه بر اساس طرحی از آرمگاه غازان خان، که آن نیز از بنای آرمگاه سلطان سنجر الهام گرفته شده، ساخته شده است. با این حال، پلان آن آرامگاه ها مربع اما پلان گنبد سلطانیه هشت ضلعی است. از سوی دیگر، جنبه های ابتکاری در این بنا آن را به یکی از شاخص ترین بناهای دوره اسلامی در دنیا بدل نموده است.

بعلاوه گفته می گردد گنبد کلیسای سانتاماریا دلفیوره با تقلید از گنبد سلطانیه، حدود صد سال پس از آن، ساخته شده است.

آرتور پوپ، پژوهشگر بزرگ تاریخ ایران، می گوید گنبد سلطانیه به رغم حجم بزرگش سبک و با روح به نظر می رسد و مانند طاق آسمان مستحکم است. بارها و فشارها به درستی در نقاط نسبتاً معدودی تمرکز یافته اند و هیچ مانعی برای آنکه حرکت هماهنگ و رو به عروج بنا را کند یا مخدوش کند وجود ندارد؛ از این رو بنا از لحاظ ساختار یک شاهکار است.

منبع: خبرگزاری میراث فرهنگی

گردآوری و تنظیم: تحریریه خبرنگاران

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.