ثبت در جیاس و ایجاد حاشیه امن برای باغستان سنتی قزوین - پایگاه اینترنتی مأوا

محمود داوران ضمن اشاره به موضوع ثبت باغستان سنتی قزین در جیاس (میراث کشاورزی مهم دنیا) اظهار کرد: به نظر می رسد هر گونه معرفی و ثبتی که سبب شود باغستان سنتی قزوین در سطح منطقه، کشور و دنیا شناخته شود می تواند یک حاشیه امن برای حفظ باغستان از مجموعه عوامل تخریبی باشد که در دهه های اخیر این مجموعه با آن روبرو بوده است.

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: اگر این ثبت به طور اصولی و با حمایت مدیران همراه شود امید می رود نه تنها روند تخریب باغستان را متوقف کند بلکه با گرفتن حمایت ها در ابعاد مختلف باغستان سنتی قزوین در جهت احیا قرار بگیرد. باغستانی که روزی 6000 هکتار وسعت داشته است، امروز به 3000 هکتار رسیده و تنها 2784 هکتار آن ثبت ملی است و باید دید چه اندازه از باغستان در سند جیاس ثبت خواهد شد.

وی با اشاره به ملاک های جیاس برای انتخاب میراث دنیای کشاورزی اعلام کرد: وقتی جیاس یک مجموعه را انتخاب می نماید آن را از منظر پهنه خاص و شیوه کاشت، داشت و برداشت مورد توجه قرار داده است، چرا که توجه این مجموعه معطوف به فراوری مواد غذایی است؛ باغستان پهنه باغداری است و با مکانیسم منحصر بفرد تاریخی محصولات بی بدیلی نظیر پسته، انگور، بادام، انواع میوه های درختی و گیاهان دارویی را فراوری می نماید اما دچار بی مهری هایی است که روند تحریب و آسیب تماشا آن را تسریع نموده است.

داوران با اشاره به این مسئله که منظور از حمایت های مسئولین در واقع حمایت مجموعه استانداری، شهرداری، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی، آب منطقه ای، جهاد کشاورزی و نیز محیط زیست است، گفت: در درجه اول ضروری است یک شناخت واقع گرایانه براساس مستندات از مجموعه باغستان به عمل آید، سپس برنامه ریزی دقیق در مورد باغستان انجام گیرد و در ادامه در این راه و برنامه ریزی شود و از نظرات نمایندگان و حامیان باغستان، حاکمیت و نمایندگان شهروندان قزوینی و فعالان این زمینه از جمله نهادهای مدنی که چند دهه اخیر در این زمینه پژوهش نموده اند، استفاده شود تا احیای باغستان در یک ریل گذاری درست به انجام برسد.

وی با گلایه از این موضوع که ثبت ملی باغستان تا به امروز کاری برای این مجموعه صورت نداده و نتوانسته روند تخریب آن را متوقف کند، مطرح کرد: اگر ثبت در جیاس 2 خروجی برای باغستان داشته باشد میتوان گفت که این ثبت خاتمه تأثیری بر حال و روز باغستان گذاشته از جمله آنکه اولاً موجب شود شرایط و امکانات لازم برای زنده ماندن باغستان فراهم شود و در ثانی روندی شکل بگیرد که با فراوری مالی باغستان روی پای خود بایستد.

این کارشناس محیط زیست با شرح این مسئله که باغستان در موضوع ثبت ملی از منظر فرهنگی و امور اجتماعی مورد توجه قرار گرفته، گفت: موضوع فرهنگی زمانی شکل می گیرد که تداخل عمل انسانی و محیط شکل گرفته باشد و نیز ثبت باید به گونه ای باشد که ضوابط منجر به حفظ و نگهداری مجموعه شود، ثبت ملی باغستان باید سبب میشد که از حجم گزندها به این مجموعه کاسته شود ولی از آنجایی که این ثبت تنها روی کاغذ بود و عملاً خروجی و تأثیری روی خود باغستان نداشت به یک اقدام بی تأثیر در واقعیت بدل شد و می بینیم حتی با وجود ممنوعیت ساخت و ساز در باغستان هنوز این اتفاق می افتد یا بعضی تغییر کاربری ها انجام می شود.

وی با انتقاد از روند ثبت باغستان در میراث ملی کشور توضیح داد: هنوز ضوابط و اصول مندرج در این ثبت در اختیار شهروندان قرار داده نشده و اینکه شورای باغستان روی کاغذ در اتاق های بسته برای باغستان تصمیم می گیرند نشان می دهد که هنوز ثبت باغستان در جیاس هم قطعی نشده است.

این استاد دانشگاه یادآور شد: تفاوت باغستان با سایر فضاهای تاریخی این است که باغستان یک موجود زنده است و نمی شود مانند بناهای تاریخی که ثبت می شوند و بعداً در مورد آنها تصمیم گیری می شود باغستان را به حال خود رها کرد، چرا که هم اکنون مهمترین میراث زنده ایران است.

وی شرح داد: امروز باغستان در معرض یک آسیب اساسی قرار گرفته است و پهنه شرقی آن در شرایط قرمز قرار گرفته است با این حال و علی رغم همه این صدمات اگر مدیریت کلان منطقه و کلیه اداراتی که در این موضوع سهیم هستند پای کار بیایند باغستان این پتانسیل را دارد که با صرفه مالی رشد کند، اگر در این زمینه خود باغداران را اولویت نمی دانیم به این دلیل است که بی مهری ها انگیزه را از آنها گرفته است. اگر جهاد کشاورزی از همان منظر که به سایر فعالیتهای کشاورزی در پهنه استان نگاه می نماید به باغستان توجه کند بخش قابل توجهی از مسائل آن حل می شود.

داوران در انتها گفت: امروز اقداماتی نظیر جاده کشی آسیب های بسیاری را برای باغستان به همراه آورده و نیز وجود جاده ها تا حدودی امنیت باغ ها را هم خدشه دار نموده است. بدیهی است که با ثبت دنیای باغستان جلب حمایت های بین المللی میتوان در جهت حفظ و احیای آن قدم برداشت ولی در این موضوع همراهی و دغدغه مندی اصولی مدیران حائز اهمیت است.