نگاهی به صندلی زنان در دوره هخامنشیان - پایگاه اینترنتی مأوا

جریان چیست؟

مهرناز بردبار، مسئول کتابخانه تخصصی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید یادداشتی را با عنوان زنان در دوره هخامنشیان نوشته است. نویسنده یادآور شد که در نگارش این یادداشت، از مشاوره آقای دکتر سهیل دلشاد، دکتری زبانشناسی و مشاور علمی پایگاه میراث جهانی تخت جمشید بهره برده است.

تا پیش از یافت شدن الواح بارو و خزانه تخت جمشید در خلال کاوش های مؤسسه شرقی شیکاگو تحت سرپرستی ارنست هرتسفلد و بعدتر اریک اشمیت، اطلاعات پژوهشگران از جامعه ایرانی در عصر هخامنشی بویژه نقش زنان در این جامعه محدود به منابعی چون متون کلاسیک یونانی در رابطه با هخامنشیان و کتیبه های شاهی هخامنشی بود. با استفاده از این منابع در حقیقت کمترین اطلاعات ممکن از جامعه و زنان در دست پژوهشگران بود.

بایگانی باروی تخت جمشید علاوه براینکه اطلاعاتی مفصل در زمینه تاریخ اجتماعی ـ مالی در اختیار پژوهشگران و عموم علاقمندان به تاریخ دوره هخامنشی قرار می دهد، در ارتباط با زندگی شخصیت های تاریخی منعکس شده در سایر منابع مانند تواریخ هرودوت اطلاعات ذی قیمتی را ارائه می کند.

اهمیت این اسناد بر این اساس است که اطلاعات منعکس شده در الواح اداری، از قلب سرزمین پارس نشأت می گیرد و هدف از ثبت این اطلاعات نه رویکردی جانبدارانه به اشخاص و اتفاقات بوده (آنچنان که در کتیبه های سلطنتی یا منابع دیگر می بینیم)، بلکه هدف اصلی ثبت اطلاعات مالی و اداری جهت بایگانی در اداره تخت جمشید بوده و بنابراین الواح بایگانی تخت جمشید بهترین و دست اول ترین اطلاعات را از شرایط جامعۀ هخامنشی در سرزمین پارس و بخش های مهمی از قلمرو هخامنشیان را برایمان فراهم نموده اند.

در کنار گزارش هایی که این الواح از کالاهای اساسی زندگی (یعنی غذا و نوشیدنی)، نحوه انتقال، ذخیره و توزیع نمودن جو و گندم، میوه، پرندگان و حیوانات اهلی برای کارگران، مسافران، پادشاه و دربار و غیره ثبت نموده اند، نام تعدادی از بانوان برجسته در دوران داریوش اول مانند ایرتَشدونَه، اودوسَه، و ایردَبَمَه و دربارهای جداگانة متعلق به آن ها نیز در این الواح نیز منعکس شده است.

براساس اطلاعات استخراج شده از این متون مقادیر فراوانی از غلات و حیوانات اهلی و سایر مایحتاج به دربار و تمامی املاک و خدم و حشم زیر مجموعه این بانوان قدرتمند اختصاص داده می شد.

یکی دیگر از اطلاعات ارزشمند ثبت شده در بایگانی باروی تخت جمشید، اطلاعات مرتبط با بانوان فعال در برنامه های ساخت و ساز در مناطق زیر مجموعه اداره تخت جمشید است. براساس اطلاعات استخراج شده از متون بایگانی تخت جمشید، می دانیم که بین کارگران مرد، زن، پسر و دختر تمایز وجود داشته است. صندلی زنان در این میان دارای اهمیت بسیاری است.

بر طبق این اسناد زنان از این ظرفیت و توانایی برخوردار بودند که رهبر یک گروه کاری باشند یا در گروه های کاری مرکب از زنان و مردان، زنان می توانستند سهمیه ای بیش از مردان دریافت نمایند.

این نکته جالب توجه در الواح احتمالا از این مسئله حکایت می کند که بعضی از وظایف افراد فعال در برنامه های عمرانی در مناطق زیرمجموعه ادارۀ تخت جمشید حیطه تخصصی زنان بوده است.

در واقع زنان در بعضی از امور تخصصی می توانستند استقلال عمل داشته باشند و حتی به صندلی مشخصی دست یابند. براساس اطلاعات استخراج شده از متون اداری تخت جمشید، به مادران در دوره هخامنشی به ازای هر فرزندی که بدنیا می آوردند، جیره مازاد اختصاص می یافت.