گفتگوی اندیشه پویا با خبرنگاران پیرامون عدالت خواهی در بازار آزاد - پایگاه اینترنتی مأوا

از وبسایت ویکی پدیا دیدن نمایید.

یک باور رایج چپ گرایانه وجود دارد که بازارها باید توسط دولت ها کنترل شوند تا زیان ها و آسیب های آن ها به عدالت کاهش یابد. اما خبرنگاران تجربه ای را پیش برده که خلاف این باور رایج است. خبرنگاران با توانمندسازی فراورینمایندگان و کسب وکارهای روستایی کوشش نموده آن ها را در موقعیت برافزونی برای عرضه کالاهایشان قرار دهد. همچنین فرایند درآمدزایی این فراورینمایندگان خرد را عادلانه تر نموده. چگونه؟ با کنار زدن واسطه هایی که بدون خلق ارزش، فراوریات این کسب وکارهای خرد را با قیمت های بسیار بالاتر در بازارهای دیگر به فروش می رسانده اند. آنچه می خوانید درباره این تجربه است که اگرچه در متن بازار آزاد رقم خورده عدالت را هم تقویت نموده است.

خبرنگاران به تازگی ویدیوهایی را از صاحبان کسب وکارهای خرد و روستایی منتشر نموده که نشان می دهد پلتفرم خبرنگاران، توانسته به توزیع فرصت های برابر و کاستن از نقش واسطه گری و فرصت ایجاد کردن برای اقشار آسیب پذیرتر یاری کند. آقای موسوی، در ابتدا اگر موافقی تصویری کلی از این ماجرا را روایت کن؛ اینکه خبرنگارانیِ شما چه تحولی را به لحاظ عدالتی ایجاد نموده؟

موسوی: خبرنگاران از سال 1396 در جهت تبدیل شدن به یک مارکت پِلِیس نهاده شد، بر اساس تجربیات جهانی که آمازون آغاز کرد و علی بابای چین و بسیاری پلتفرم های دیگر امروز این مدل کسب وکار را پیش می برند. به کار دریافت این مدل توسط خبرنگاران یاری کرد که یکی از مسائل تاریخی اقتصاد در ایران، یعنی بهره وری پایین زنجیره تامین و توزیع کالا، تا حدود زیادی به یاری تکنولوژی برطرف گردد. ما امروز در حال استقرار یک نظام توزیعی با بهره وری بالاتر هستیم. در حال حاضر بیش از 110هزار کسب وکار در مارکت پِلِیسِ خبرنگاران فعال هستند و اگر فرض کنیم هرکدام به صورت میانگین 3 تا 4 نفر نیروی انسانی در اختیار داشته باشند، به صورت تقریبی از طریق خبرنگاران برای حدود 300 تا 400 هزار نفر به صورت غیر مستقیم اشتغال ایجاد شده است.

تنوع کسب وکارها در این مارکت پِلیس در طول سه سال گذشته رشد خیره نماینده ای داشته. ابتدای سال 96 شاید حدود هزار کسب وکار فعال داشتیم و حالا حدود 110 برابر شده. قبل و بعد از کرونا ما یک رشد دویست درصدی را از این حیث تجربه کردیم. طیف گسترده ای از فراورینمایندگان از لوازم خانگی تا پوشاک و لباس، از کارخانه های عظیم با فراوری انبوه تا کارگاه های کوچک در یک نقطه دور کشور، در خانواده فروشندگان خبرنگاران حضور دارند. امروز هر کسب وکاری از هر جای ایران در کمتر از 48 ساعت می تواند کالای خودش را عرضه کند و برای اولین بار در طول تاریخ کشور به تمام بازارهای عرضه در کشور دسترسی پیدا کند. بنابراین امروز فراورینماینده معضل دسترسی به بازار هدف در کل کشور را ندارد. تا قبل از این یا شما خود به عنوان فروشنده باید فضای فیزیکی مناسبی را برای توزیع کالایتان ایجاد می کردید یا به یاری واسطه ها و در کنار خرده فروشان دیگر باید کالای خودتان را عرضه می کردید. شاید شما فزونین کسب وکار جهان را هم در ایران می ساختید اما چون بازار عرضة مناسبی برای آن نداشتید، شانس بسیار کمی برای بقا داشتید. تکنولوژی خبرنگاران این امکان را برای فراوری نماینده فراهم نموده که به بیش از 32 میلیون بازدیدنماینده ماهانه دسترسی پیدا کند.

یعنی فضای مجازی به نوعی در نظام توزیع کشور یک تحول اساسی با فرصت ها و موقعیت های جدید ایجاد نموده .

موسوی: واسطه گری بخش مهمی از اقتصاد را تشکیل می دهد و بر خلاف نگاه عمومی جامعه، شغل آلوده و مذمومی نیست. اگر مسئله ای هست ساختار معیوب واسطه گری در ایران است که ما امیدواریم این ساختار معیوب را اصلاح کنیم. بگذارید مثالی بزنم. ما خانمی را در خانواده خبرنگاران داریم که در گنبد کاووس گلیم می بافد. پیش از این ایشان محصولش را به یاری چندین واسطه و گاه چند ده واسطه شاید با یک قیمت پایین عرضه می کرد اما تا به دست مصرف نماینده می رسید بدون اغراق به قیمتی حدود ده برابر قیمت فراوری، عرضه می شد. حالا این خانم بدون واسطه ها کالای خود را به دست مصرف نماینده می رساند. واسطه گری در صورتی مفید است که به واسطۀ آن ارزش افزوده ای برای محصول ایجاد گردد. برای مثال در حوزه میوه های باغی واسطه ای اقدام به بسته بندی و عرضه مناسب تر محصول می نماید و ارزشی خلق می نماید که مصرف نماینده بابت آن حاضر است هزینه بیشتری بپردازد؛ اما واسطه گری هم هست که هیچ ارزش افزوده ای بر محصول اولیه باغی، از سر زمین تا رسیدن به دست مشتری، ایجاد نمی نماید وفقط قیمت کالا را با دست به دست کردن بالا می برد. ما فضایی را فراهم نموده ایم که درآمد یک فراوریه نماینده گلیم، در مقایسه با واسطه فروش آن، یک به ده نباشد. بنابراین در این بازار کسانی باقی می مانند که ارزش فراوری نمایند.

گاهی یک دوگانه کاذب بین کسب وکارهای آنلاین و بازار سنتی کشور تصویرسازی می گردد که کاملا اشتباه است. در مارکت پِلِیسی مانند خبرنگاران همین کسب وکارهای سنتی محصول خود را عرضه می نمایند، البته در یک بازار رقابتی که حقوق مصرف نماینده و فراورینماینده در آن رعایت می گردد. دیگر نمی توان به قیافة مشتری نگاه کرد و قیمت بالاتری را گفت. حالا کسی برنده است که بتواند در یک رقابت شفاف، با قیمت مناسب تری کالای خود را عرضه کند. رقابت کامل در ادبیات اقتصاد خرد شروطی دارد، همچون دسترسی یکسان به اطلاعات، شفافیت اطلاعات، شرایط عرضه یکسان، و تعدد بازیگران که احتمال تبانی میان آن ها را از بین ببرد. هر بازیگر جدیدی می تواند به خانواده خبرنگاران بپیوندد و هیچ کالایی در انحصار کسی نیست. این شرایط محقق شده و ما امروز برای اولین بار در تاریخ کشور به یک عدالت اجتماعی در ساختار بازار کشور دست یافته ایم که نه تنها شرایط عرضه را عادلانه تر نموده است که از طریق آن همه مردم از هر نقطه در کشور می توانند کالای یکسان با کیفیت یکسان و قیمت یکسان دریافت نمایند. تا پیش از این شما اگر در شهرستان بودید یا به بعضی کالاها دسترسی نداشتید یا اگر دسترسی داشتید با قیمت بالاتری به شما عرضه می شد. بگذارید خاطره ای را تعریف کنم و این مقدمه را به انتها ببرم. چند سال پیش با همراهی مدیران خبرنگاران، برادران محمدی، دیداری از یکی از اصناف داشتیم. رییس اتحادیه با نارضایتی معتقد بود خبرنگاران نظام توزیع آن ها را به هم ریخته. وقتی پرسیدیم چرا؟ شرح داد که قیمت لپ تاپ نباید در تهران و چابهاریکی باشد، قیمت ها حتا در بازاررضاو پاساژ پایتخت تهران هم یکی نیست، و عده ای از این تفاوت قیمت نان می خورند، شما این سیستم را مختل نموده اید…. خلاصه کنم که سال 1398 بیش از 12 هزار روستا در کشور از طریق خبرنگاران خرید نموده بودند. یک خدمت با کیفیت و خدمت یکسان با همان مصرف نماینده ای که در تهران زندگی می نماید. این عدالت در سمت مصرف نماینده است، عدالت در سمت فراورینماینده را هم ابتدای صحبت شرح دادم.

آقای خاکی، شما هم جامعه شناسی خوانده ای و هم مدیر هستی. برایمان روایت کن که چقدر این فرایند به توسعه جوامع خرد یاری رسانده و مزیت ایجاد نموده است؟

خاکی: در تکمیل صحبت های امیرحسن، بگذارید یک عدد و رقم دیگر به شما بدهم. طبق گزارش رسمی سازمان میوه و تره بار تهران، قیمت فروش محصولات باغی یک به 9 است؛ یعنی قیمت مصرف نماینده در نهایت 9 برابر قیمتی است که روی زمین پرداخت می گردد. این زنجیره سود را عادلانه توزیع نمی نماید. واسطه ای هست که محصول را با یک تلفن از سر زمین خریداری می نماید و با یک تماس دیگر همان کالا را بدون حتا هزینة انبارداری یا نگهداری در سردخانه می فروشد.

این فرایند ای که شرح دادی، فقط درآمد فراورینماینده را بالا برده، یا قیمت را برای مصرف نماینده هم پایین تر آورده؟

خاکی: می خواهم به شرح همین نکته برسم. شفافیت پلتفرم های دیجیتال مانند خبرنگاران توانسته رانت هایی مانند اطلاعات واسطه گران را که به آن ها قدرت فزونی در بازار می دهد از بین ببرد. کسی که در بازار میوه وتره بار تهران نشسته یک سری رانت های اطلاعاتی دارد که کسی که در روستایی در یک استان دور میوه فراوری می نماید، این اطلاعات را ندارد. این پلتفرم یاری می نماید که یک فضای غیر رانتی و عادلانه و شفاف ایجاد گردد. در اینجا اهمیت تکنولوژی برجسته می گردد. تکنولوژی در جوامع جدید انحصارگرایی ها سابقا مرسوم را رو به زوال برده و به بازیگران محلی قدرت داده. ابزار فراوری و فروش امروز دیگر انحصاری نیست. عده ای می گویند خبرنگاران یک مونوپلی است، اما این اشتباه است، چون خبرنگاران برعکس آمده در یک بسترِ شبکه ای این مونوپولی را شکسته و فضای عادلانه تری ایجاد نموده. درست است که خبرنگاران یکی از اصلی ترین بازیگران بازار خرده فروشی در کشور است و سهمی دو درصدی از این بازار در کشور دارد، اما در این بازار، مجموعه متکثری از فراورینمایندگان خرد جای گرفته اند که از قضا شرایط برای عرضه کالایشان روان تر و عادلانه تر است. این طور نیست که یک نفر فضا را قبضه نموده باشد و روابط استثماری برقرار نموده باشد، و بهره زیاده از منوپولی خودش ببرد. امروز بازیگر محلی با مزیت نیروی کار ارزان تر و هزینه جاری و اجاره پایین تر، اکنون می تواند شانس بیشتری در این رقابت عادلانه داشته باشد. بنابراین در اینجا آن نسبت حاشیه و متن می تواند برعکس هم بگردد و این تأثیر جامعه شناختی را نباید دست کم گرفت.

البته حاشیه ها شاید برای عرضه کالایشان توانمندیِ مناسبی نداشته باشند و این آن ها را در موقعیت ضعف قرار می دهد. پروژه کسب وکارهای روستایی خبرنگاران، آیا به این نکته توجه دارد؟

خاکی: بله، به نکته درستی اشاره کردید. حالا که عرصه رقابتی و شفاف خوبی ایجاد شده، عرضه نماینده باید مهارت هایی داشته باشد، از جمله توانایی معرفی و داستان گویی برای محصول خودش، مهارت تهیه تصویر و عکس با کیفیت و بعضی ویژگی های دیگر که در این رقابتِ عرضه نماینده ها معین نماینده است. شاید پیش از این برای رقابت در بازار، فقط عامل قیمت گذاری برای کنترل و موفقیت کافی بود. یعنی فراوری نماینده اگر محصولش را با قیمت مناسب تری از سایر رقبا به بازار عرضه می کرد، برنده بود. اما امروز عواملی مانند فرآیند فراوری، داستان و قصه فراوری هم در انتخاب مصرف نماینده تأثیر گذار است و این یعنی بدون مهارت و توانمند کردن جامعه محلی برای عرضه بهتر کالاهای خودشان، این عدالت تحقق کامل پیدا نمی نماید. ما از کسب وکارهای کوچک در جهت برند سازی خودشان حمایت می کنیم، تا آن ها از یک کسب وکار ناشناخته به یک برند معروف در فراوری کالای خاص منطقه خودشان تبدیل شوند و محبوبیت پیدا نمایند.

موسوی: اینجا همان جایی است که پلتفرم ها به نوعی باید سوبسید بدهند. هم مسؤولیت اجتماعی ماست و هم اینکه دوام دادن به حضور آن ها به انتفاع پلتفرم ها هم می انجامد. در واقع یک بازی برد-برد برای طرفین این معامله است و توانمندسازی آن ها توانمندسازی خود ما هم هست. به این منظور خبرنگاران یک تبعیض مثبت برای کسب وکار های خرد و روستایی در نظر گرفته تا این کسب وکارها در بازارهای رقابتی عظیم مثل خبرنگاران در موقعیت رقابتیِ برافزونی قرار بگیرند. مثلا خبرنگاران برای آغاز این کسب وکارها از کمیسیون 2 تا 15 درصدی خودش صرف نظر می نماید. ما تا امروز صنف ها را در خبرنگاران به صورت استانی جدا ننموده ایم و هیچ گاه نگفته ایم که مثلا برای نقاشان تهرانی یا کتابفروشان تهرانی این پروژه را داریم، اما به صورت خاص کسب وکارهای روستایی را به دلایلی که افشین هم شرح داد جدا نموده ایم؛ چون آن ها برای معرفی و تبلیغ کالاهایشان به شرایط متفاوت تری احتیاج دارند. ما در این زمینه حتی کوشش می کنیم که ذائقه مخاطب را برای استفاده از این محصولات، با فراوری محتواهای بصری، تغییر دهیم.

خاکی: در واقع هر چه کسب وکارهای کوچک توانمندتر شوند، جریان بازار توانمندتر می گردد و بالتبع مجموعه خبرنگاران هم منتفع می گردد. اما فکر می کنم امیرمحمد خیلی بهتر از منظر اقتصاد رفتاری این فرایند را می تواند شرح دهد.

آقای تهمتن، تو در حوزه اقتصاد رفتاری مطالعه و فعالیت می کنی که رشته جدیدی است و کاربری آن در اقتصاد و بازار ایران هنوز چندان متداول نشده است. برای مان روایت کن که اقتصاد رفتاری چه نگاه متفاوتی به ماجرایی دارد که دوستان و همکارانت روایت کردند؟

تهمتن: از مهم ترین کاربردهای اقتصاد رفتاری، استفاده از یافته های آن در حوزه سیاست گذاری است، چه توسط دولت ها و چه توسط کسب وکارها. از سال 2010 به این طرف یافته های اقتصاد رفتاری بسیار در سیاست گذاری ها استفاده شده است. این علم با توجه به دغدغه اصلی حاکمیتِ ما که فقرزدایی است، اهمیت دوچندان می تواند داشته باشد اما سیاست گذاران ما هنوز به ابزارهای سنتی در فقرزدایی باور دارند حال آنکه یافته های جدید اقتصاد رفتاری می تواند راهبردهای بهتری در مقایسه با روش هایی مثل یارانه دادن در فقرزدایی پیش روی ما بگذارد. کتاب فقر احمق می نماید نوشته سندهیل مولاینیتن نشان می دهد که این باور نادرست است که فقرا توانمندی ذهنی بالذات پایین تری داشته باشند بلکه افراد وقتی به فقر مادی یا معنوی دچار می شوند، مکانیسم های ذهنی آن ها آن چنان که باید عمل نمی نماید. ناتوانی فقرا در تصمیم گیری درست و مفید بر اساس این یافته ها حاصل فقر آن ها است. ما در ایران شاهد یاری های یارانه ای در بودجه هستیم که در مقایسه با نسبت های جهانی عظیمترین حمایت های یارانه ای هستند اما شهود و یافته های علمی ما نشان می دهد که این حمایت ها اثرگذار نبوده است، هم به دلیل فساد سیستماتیک و هم به دلیل ماهیت مبارزه با فقر، یارانه ها نمی توانند نقش معین نماینده در مبارزه با فقر داشته باشند. اینجا اهمیت تغییر رفتار افراد بسیار معین نماینده می تواند باشد. برای تغییر رفتارها معمولا سه راه چاره سیاستگذارانه مختلف پیشنهاد می گردد. راه چاره نخست فرهنگ سازی از طریق آموزش و اطلاع رسانی است. مثلا اینکه فرهنگ سازی کنیم تا رانندگان کمربند ایمنی ببندند، یا فرهنگسازی کنیم تا مصرف دخانیات کاهش یابد.

یافته ها نشان می دهد که آدم ها خیلی کارها را انجام می دهند به رغم آنکه می دانند آن کار مفید نیست، و به عکس خیلی کارها را انجام نمی دهند به رغم آنکه می دانند آن کار برایشان مفید است. این چیزی است که در اقتصاد رفتاری از آن تحت عنوان فاصله میان آگاهی و عمل یاد می گردد. در یک آزمایش معروف به دسته ای از آدم ها آموزش سواد اقتصادی دادند و به یک گروه این آموزش را ندادند تا میزان تأثیرگذاری آموزش بر سواد اقتصادی را تخمین بزنند. نتیجه عجیبی حاصل شد؛ تفاوت تأثیرگذاری در گروه اول و دوم فقط یک دهم درصد بود. این نشان می دهد که ماهیت تصمیم گیری آدم ها پیچیده است و لزوما آموزش و فرهنگ سازی سواد اقتصادی را بالا نمی برد. پیشنهاد سیاستگذارانه دوم برای تغییر رفتار، سیاست های تشویقی و تنبیهی در قالب برخوردهای حمایتی یا جریمه ای است. اما معین شد که وقتی آدم ها با بعضی عادت ها روبه رو هستند، سیاست های حمایتی یا جریمه ای می تواند نتیجه عکس هم داشته باشد و نه تنها نتیجه مطلوب نداشته باشد بلکه به بدتر کردن شرایط هم یاری کند. پیشنهاد سیاستگذارانه سوم ایجاد محدودیت یا ممنوعیت گزینه های افراد است که از طریق آن افراد گزینه مطلوب حاکمیت یا سیاستگذار را به جبر انتخاب می نمایند . اما اقتصاد رفتاری یک راه چهارمی را پیش روی ما قرار می دهد به نام تلنگر. این روش می گوید که شما با تغییر در عوامل محیط تصمیم گیری افراد، می توانید در تصمیم گیری آن ها تغییر به وجود بیاورید. در این نقطه است که که اقتصاد رفتاری به عنوان یک استراتژی استفاده از تکنولوژی را برای بالا بردن کیفیت تصمیم گیری ها پیشنهاد می نماید.

اینجاست که پلتفرمی مانند خبرنگاران می تواند به یاری بیاید و به فراورینمایندگان روستایی که دچار فقر هستند، یاری زیادی بکند. دوستان اشاره کردند که این پلتفرم می تواند دسترسی این فراورینمایندگان خرد را تقویت کند، اما در کنارش ما دغدغة توانمندسازی این جامعه روستایی را هم داریم و بیگ دیتاها یاری زیادی به این توانمندسازی از طریق اقتصاد رفتاری می نمایند. امروز بر اساس متون جدید سیاستگذاری، توسعه از بالا به پایین لزوما نتیجه بخش نیست. اینکه سیاستگذار در نهاد حاکمیتی بنشیند و بگوید من می خواهم این تغییر رخ دهد، لزوما به تغییر نمی انجامد. انجمن های محلی نقش معین نماینده تری در توسعه دارند و نشان داده شده که این اصلاحات باید از پایین رقم بخورد. از این حیث کاری که خبرنگاران آغاز نموده بسیار امیدبخش است و امیدوارم نتایج خوبی به لحاظ رفتاری داشته باشد. دوستان به فرصتی که به لحاظ عدالت توزیعی از طریق پلتفرم خبرنگاران ایجاد شده اشاره کردند. امروز وزیر صنعت دغدغه اش معین قیمت تخم مرغ است، و اتفاقا دولت نمی تواند یاری جدی به عادلانه شدن سیستم توزیع بکند. در این زمینه ها دخالت دولت هرچقدر حداقلی تر باشد و مشارکت بازیگران هرچقدر بیشتر باشد، اثرگذارتر است. پلتفرمی مثل خبرنگاران که شبکة عرضة گسترده ای دارد می تواند اثرات بلندمدتی در این نظام توزیع و عرضه داشته باشد.

مدل اقتصاد رفتاری، چه بسا در مقایسه با مدل های دیگرِ فقرزدایی، ارزان تر هم باشد، این طور نیست؟

تهمتن: محمد یونس در کتاب بانک تهیدستان تعریف می نماید که هند می خواست کاری بکند که حال مردمش بهتر گردد و با وام دهی خرد و استفاده از مکانیسم های محلی توانست اثرات قابل توجه و بلندمدت و درعین حال ارزان قیمتی در شرایط مردم بگذارد. بنابراین روش اقتصادرفتاری در سیاستگذاری بسیار بهینه و ارزان است. پژوهشی در دانشگاه پرینستون اجرا شده و نشان داده که سیاستگذاری بر اساس اقتصاد رفتاری، چون مشارکت جویانه است و دستوری و از بالا نیست، بسیار نتیجه بخش است و مشارکت نمایندگان، احساس بیشتری از عادلانه بودنِ آن دارند. گزارش سال 2015 بانک جهانی در حوزة توسعه انسانی، عنوانش ذهن، رفتار و جامعه بود و اشاره داشت که یافته های اقتصاد رفتاری نقشی معین نماینده در سیاستگذاری و تجارت و شناخت مشتریان دارد. وقتی من با افشین خاکی وصل شدم و این گفت وگو درباره پروژه خبرنگاران انجام شد، خیلی خرسند شدم چون به نظرم این یک فرصت بسیار ویژه است که پلتفرمی با این گستردگی مخاطب، می خواهد یاری کند به توانمندسازی کسب وکارهای روستایی. یافته های این تجربه به نظرم به لحاظ پژوهشی هم بسیار جالب توجه خواهد بود.

موسوی: در نظر بگیرید که سهم خرید و فروش آنلاین در بازار خرده فروشی کشور ما حدود 2 درصد است و این رقم در مقایسه با کشور های همسایه ناچیز است. این عدد در کشور چین بعد از کرونا به حدود 46 درصد رسیده. در ترکیه این عدد حدود 7 درصد است و میانگین جهانی این عدد حدود 12 درصد است. بنابراین ما در ابتدای راه قرار داریم. از 2 درصد سهم فروش اینترنتی در بازار خرده فروشیِ ما، حدود یک درصدش در شبکه های اجتماعی مثل اینستاگرام و تلگرام انجام می گردد، و یک درصد دیگر آن بین 39 هزار فروشگاه اینترنتی رسمی (که نماد اعتماد الکترونیک دارند) از جمله خبرنگاران تقسیم می گردد.

به نظرت چرا این رقم در ایران در مقایسه با دیگر کشورها پایین تر است؟

موسوی: به نظر ما دو دلیل دارد. یکی اینکه فضای فروش آنلاین شفاف است و در کشوری که حجم قابل توجهی از کالاها از روش قاچاق تأمین می گردد، امکان عرضه شفاف آن ها عملا وجود ندارد. دلیل دوم، نبود سیاست گذاری درست و سرمایه گذاری کلان حاکمیتی در این حوزه است. شاید جالب باشد برایتان که ما در ابتدای ماجرای کرونا با یکی از مسؤولان جلسه ای داشتیم و او از ما پرسید شما روزانه چند آیتم را جابه جا می کنید که ما گفتیم روزانه حدود 300 هزار آیتم را جابه جا می کنیم؛ البته در آن موقع، این عدد الان به 500هزار رسیده. آن مقام مسؤول در یک جمله گفت که شما این عدد 300هزار را بکنید 600هزارتا. انگار فقط می توان اراده کرد و این عدد را دو برابر کرد. در ایران تا به امروز حدود 200 میلیون دلار سرمایه گذاری برای توسعة تجارت الکترونیک اجرا شده اما برای مثال میزان سرمایه گذاری علی بابای چین در فروشگاه ترندیول ترکیه نزدیک به 1 میلیارد دلار در سال 2018 بود و با چندین سرمایه گذاری در این مقیاس نسبت فروش آنلاین در بازار خرده فروشی ترکیه به حدود 7 درصد رسیده است. پس نقش سرمایه گذاری بسیار مهم است و تا شرایطی فراهم نگردد که سرمایه گذاری خارجی در این حوزه صورت بگیرد شاید رشد چندانی هم صورت نگیرد.

آقای تهمتن، به نظرت اصلی ترین و اولیه ترین دغدغه هایی که پلتفرمی مثل خبرنگاران به لحاظ اصلاح رفتاریِ فراورینمایندگان روستایی می باید در دستور کار قرار دهد چیست؟

تهمتن: بحث فراگیری اقتصادی یکی از مسائل اصلی در کشور ماست که نازل ترین بخش آن دسترسی به مرحله دسترسی به حساب بانکی است. بسیاری از ایرانی ها استفادۀ چندانی از حساب بانکی نمی نمایند و به خصوص در این جامعه هدف کمتر با ابزارهای پرداخت و اپلیکیشن های پرداخت آشنایی وجود دارد و این جامعه معمولا پولش را نقدی نگه می دارد، در خانه. یا اینکه آن ها به راحتی نمی توانند در فضای دیجیتال و پنل های آنلاین فعالیت نمایند. در اینجا به نظر من سمن های محلی و سازمان های مردم نهاد محلی می توانند یاری بسزایی در ارتقای دانش جامعه روستایی ما ایفا نمایند، و در کنار آن نقش یک واسطه را ایفا نمایند و سود و انتفاع هم کسب نمایند. مثلا می توانند قراردادهایی با فراورینماینده های محلی ببندند و عرضه آنلاین محصولات را به جای آن ها انجام دهند. این کار می تواند به شفاف شدن خیریه ها در ایران که به شدت غیرشفاف هستند هم یاری کند.

خاکی: این را هم بگویم که ما در پنج استان به صورت پایلوت، به تفاهم هایی با سازمان های مردم نهاد و خیریه رسیده ایم که نقش واسطه و تأثیرگذار را ایفا نمایند و بتوانیم به الگوی مناسبی برای فقرزدایی و محرومیت زدایی برسیم. به هرحال این یک تجربه جدید است که امیدواریم دستاوردهای خوبی هم داشته باشد. ما چند نقطه را به صورت پایلوت در سیستان و زنجان و جاهای دیگر داریم که در آن ها طرح هایی را با هدف توانمدسازی پیاده می کنیم. مثلا در کرج داریم به صورت پایلوت فضایی را مهیا می کنیم که دستفروشان به جای فروش کالا در خیابان، عرضه خود را در فضای مجازی انجام دهند.

موسوی: همین جا بگویم که به زودی پلتفرم خبرنگاران مهر هم بالا می آید.

تهمتن: و اگر ما بتوانیم خبرنگاران مهر را به این پروژه های اقتصاد روستایی متصل کنیم اتفاق های بسیار خوبی خواهد افتاد. باید مراقب باشیم که در این فعالیت ها ذوق اولیه ای شکل نگیرد و در ادامه به دلیل موانع این ذوق سرکوب گردد. پایدار نگه داشتن این مدل بسیار مهم است. دو نوبلیست اقتصاد سال 2019، آبیجیت بانِرجی و استر دوفلو، که اقتصاددان توسعه هستند، نشان داده اند که مسائل توسعه پیچیدگی های رفتاری بسیار زیادی دارد و خطاهای شناختی ما می تواند در طراحی سیستم ها بسیار اثر نامطلوبی بگذارد.

موسوی: شاید جالب باشد که بدانید از سال 2000 تا 2015 چین در یک فرایند 15ساله پانصد میلیون نفر را از زیر خط مطلق فقر تا طبقه متوسط بالا آورده است. پلتفرم های آنلاین چین در این ماجرا در دخیل کردن جمعیت روستایی چین و وصل کردنِ آن ها به زیرساخت های ملی چین، نقش مهمی در این فرایند ایفا کردند. ما امیدواریم که سیاستگذار نسبت به این پتانسیل بالقوه در جهت فقرزدایی و خیر عمومی توجه بیشتری داشته باشد و این ظرفیت های نهفته در جهت توسعه، بالفعل گردد.

این مطلب اولین بار در اندیشه پویا، شماره 71 منتشر شده و در اتاق خبر خبرنگاران بازنشر شده است.